Չեմ հավատում եմ, որ Ադրբեջանի և Իրանի համատեղ զորավարժությունները կհանգեցնեն հարաբերությունների ընդլայնման կամ ամրապնդման որևէ էական առումով։ Այս մասին regionmonitor.com-ի հետ զրույցում ասել է Իրանի ուրբաթօրյա աղոթապետերի քաղաքականություն մշակող խորհրդի ավագ փորձագետ, IRNA լրատվական գործակալության միջազգային հարցերով փորձագետ Մահդի Թաբրիզի:
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ ստորև.
–Պարո՛ն Թաբրիզի, Ձեր նախորդ հոդվածներից մեկում պնդում էիք, որ Թուրքիան ցանկանում է միավորել թյուրքալեզու երկրները և ստեղծել կայսրություն, որի հիմնական խոչընդոտներն են Իրանը և Հայաստանը։ Հիմա նման սպառնալիք տեսնու՞մ եք։
-Այո՛, Թուրքիայից եկող անվտանգային սպառնալիքը տարածաշրջանին շարունակում է արդիական մնալ: Թյուրքական աշխարհ ստեղծելու գաղափարախոսությունն այն դեպքը չէ, ինչի վրա Էրդողանի կառավարությունը աչք կփակի՝ պայմանավորված միջազգային համակարգի փոփոխություններով: Թյուրքական աշխարհի գաղափարը Թուրքիայի աշխարհաքաղաքական քաղաքականության շարժիչ ուժն է, որն ուղղված է տարածաշրջանային գերակայության դիրքի ձեռքբերմանը: Թուրքիան մտադիր է ազդել տարածաշրջանային այլ տերությունների՝ այդ թվում Իրանի, և միջազգային տերությունների վրա, ինչպիսիք են Ռուսաստանը և Չինաստանն՝ օգտագործելով թյուրքական աշխարհը և ստանալով բացառիկ դիրք միջազգային ասպարեզում: Անկարան գիտի, որ թյուրքական աշխարհի գաղափարն այս երկրին հնարավորություն է տալիս անվտանգային և աշխարհաքաղաքական կարգեր ստեղծել Եվրասիական տարածաշրջանում և Հարավային Կովկասում։ Ուստի Էրդողանը հետ չի կանգնի թյուրքական աշխարհի գաղափարի իրագործումից։ Իսկ միջազգային որոշ իրադարձություններ, ինչպիսին ուկրաինական պատերազմն է, կարող են արագացնել Թուրքիայի շարժումը դեպի այս գաղափարը, մինչդեռ մյուսները, ինչպես հոկտեմբերի 7-ի գործողությունը [խմբ.՝ Իսրայելի և ՀԱՄԱՍ-ի միջև պատերազմի մեկնարկը] կարող են դանդաղեցնել Անկարայի առաջընթացն այս ճանապարհին։
–Իրանը բազմիցս հայտարարել է, որ հարևանությունն իր առաջնահերթությունների մեջ առաջինն է։ Արդյո՞ք Իրանը կարողանում է այդ քաղաքականությունն իրականացնել առանց խոչընդոտների։ Եթե կան նման խոչընդոտներ, ապա որո՞նք են դրանք։
-Իրանը բազմիցս հայտարարել է իր բոլոր հարևանների հետ բարիդրացիության քաղաքականությունը լիարժեք պահպանելու պատրաստակամության մասին։ Այնուամենայնիվ, այս քաղաքականության իրականացումը պահանջում է նախապայմաններ, որոնց պետք է հավատարիմ մնան նաև Իրանի հարևանները։ Սա հատկապես ճիշտ է Հայաստանի դեպքում։ Իրանն իրեն պարտավորված է համարում պահպանել բարիդրացիության կանոնները այնքան ժամանակ, քանի դեռ նրա հարևանները հարգում են Թեհրանի ազգային և անվտանգային շահերը։
Այնուամենայնիվ, մի քանի խոչընդոտներ կան բարիդրացիական հարաբերությունների լիարժեք իրականացման ճանապարհին: Օրինակ, հարևան երկրների մայրաքաղաքները հաճախ հարմարեցնում են իրենց փոխհարաբերություններն Իրանի հետ ոչ թե երկու երկրների ազգային և անվտանգության շահերից ելնելով, այլ ավելի շուտ՝ համաձայն այլ քաղաքական կենտրոնների ճանապարհային քարտեզի և հրահանգների: Դա կարելի է նկատել՝ հետևելով Իրանի նկատմամբ Բաքվի դիվանագիտական գործողություններին:
Իրանում մտահոգություն կա, որ Բրյուսելի հետ Երևանի մերձեցումը, նկատի ունենալով Եվրամիության և ՆԱՏՕ-ի վարքագծի մոդելն Իրանի նկատմամբ, ոչ հեռու ապագայում կարող է Հայաստանը վերածել Իրանի ազգային և անվտանգության շահերը խաթարելու գործիքի։
Իհարկե, Հայաստանի կառավարությունն Իրանի շահերին վնասելու ցանկություն կամ մտադրություն չունի, սակայն Բրյուսելի և Վաշինգտոնի վարքագծային մոդելը հարաբերությունների ընդլայնման հարցում խորը կախվածություն ստեղծելն է, այնուհետև քաղաքական ու անվտանգային հրահանգներ պարտադրելը։
Ուստի բարիդրացիական քաղաքականության լիարժեք իրականացումը երկկողմանի ճանապարհ է։ Իրանը կշարունակի պահպանել բարիդրացիության քաղաքականությունը այնքան ժամանակ, քանի դեռ վտանգված չի համարում իր շահերը:
–Ըստ Ձեզ, որո՞նք են Թուրքիա-Իրան հարաբերությունների ամենահրատապ մարտահրավերներն առաջիկա 5-10 տարիների ընթացքում:
-Կարող եմ առանձնացնել հետևյալ ոլորտները.
տարածաշրջանային մրցակցություն և աշխարհաքաղաքական հակադրություն: Երկու երկրներն էլ ունեն տարածաշրջանային զգալի հավակնություններ և ազդեցություն, ինչը հանգեցնում է շահերի հավանական բախումների այնպիսի վայրերում, ինչպիսիք են Սիրիան, Իրաքը և Կովկասը: Այս տարածաշրջաններում ռեսուրսների և ազդեցության համար մրցակցությունը, հավանաբար, կշարունակի լարել հարաբերությունները: Ուկրաինայում շարունակվող հակամարտությունը և դրա հետևանքները ավելի են բարդացնում այս դինամիկան:
Տարբեր մոտեցումներ տարածաշրջանային հակամարտությունների նկատմամբ: Թուրքիան և Իրանը հաճախ աջակցում են հակադիր կողմերին տարածաշրջանային հակամարտություններում՝ ստեղծելով հակասություն և անվստահություն: Նրանց տարբեր ռազմավարություններն, օրինակ, Սիրիայում ընդգծում են այս հիմնարար տարաձայնությունը: Այս հակասական մոտեցումների լուծումը կպահանջի դիվանագիտական զգալի շրջադարձեր:
Միջդավանական լարվածությունը: Երկու երկրների բնակչության շրջանում տարբեր դավանական պատկանելությունները (սուննի-շիա բաժանումը) շարունակում են լարվածության աղբյուր հանդիսանալ, նույնիսկ եթե ոչ միշտ են բացահայտ արտահայտված պաշտոնական հարաբերություններում: Սա հեշտությամբ կարող է շահագործվել արտաքին դերակատարների կողմից՝ հարաբերություններն էլ ավելի ապակայունացնելու համար:
Ջրային ռեսուրսներ: Համատեղ ջրային ռեսուրսները երկարաժամկետ մարտահրավեր են: Ջրային ռեսուրսների համար մրցակցությունը կարող է սրել լարվածությունը, հատկապես երաշտի կամ ջրի սակավության ժամանակաշրջաններում: Համատեղ կառավարումը և համագործակցությունը կարևոր են, բայց դժվար է հասնել դրան:
Էթնիկ մարտահրավերներ: Իրանի և Թուրքիայի միջև քաղաքական և անվտանգության տարաձայնությունների ամենակարևոր ասպեկտներից մեկն ադրբեջանական և քուրդ էթնոսների առկայությունն է երկու երկրների սոցիալական և մշակութային կառույցներում: Քրդական հարցը երկու ազգերի համար էլ զգայուն թեմա է։ Թուրքիայի մտահոգությունները քրդական անջատողականության և Իրանի սեփական զգալի քուրդ բնակչության վերաբերյալ թյուրիմացության և հակամարտությունների ներուժ են ստեղծում: Ավելին, Իրանը մտահոգված է իր սահմաններում գտնվող ադրբեջանական բնակչության որոշակի անջատողական պահանջներով, որոնք ակնհայտորեն հրահրվում են Թուրքիայի հետախուզական ծառայությունների և թուրքական պետական լրատվամիջոցների միջոցով: Անջատողական խմբավորումներին աջակցությունը և Թուրքիայում անցկացվող հակաանվտանգության էթնիկ հավաքների հավանականությունը կարող են ոչ հեռու ապագայում Թեհրանի և Անկարայի միջև հակամարտության պատճառ դառնալ։
Միջազգային ճնշում և պատժամիջոցներ: Արտաքին ճնշումները, մասնավորապես Իրանի նկատմամբ պատժամիջոցները, կարող են ազդել երկկողմ հարաբերությունների վրա: Այս պատժամիջոցները սահմանափակում են Թուրքիայի հետ տնտեսական հարաբերություններ ունենալու Իրանի հնարավորությունը՝ ստեղծելով դժվարություններ և պոտենցիալ լարվածություն:
Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով այս հարցերի բարդ և հաճախ հակասական բնույթը, առաջիկա 5-10 տարիների ընթացքում հարաբերությունների զգալի բարելավումները հեռու չեն երաշխավորված լինելուց:
–Ռազմական ինչպիսի՞ համագործակցություն կա Իրանի և Ադրբեջանի միջև: Ի՞նչ զորավարժություններ են անցկացրել երկու կողմերը։
-Սկզբունքորեն, երկու երկրների ռազմական համագործակցության տարբեր ասպեկտները երբեք չեն հրապարակվում: Այնուամենայնիվ, ղարաբաղյան առաջին պատերազմից հետո, թվում է, թե Թեհրանի և Բաքվի միջև էական ռազմական համագործակցություն չի ձևավորվել, հատկապես այն բանից հետո, երբ Իլհամ Ալիևը իշխանության եկավ Բաքվում, և երկիրը գնալով ավելի էր մոտենում Իսրայելին: Գրեթե կարելի է ասել, որ ռազմական բոլոր համագործակցությունները փակուղի են մտել։ Միակ խնդիրը, որ կարելի է նշել, անվտանգության հարցերն են՝ կապված երկու երկրների սահմանային խնդիրների կառավարման և վերահսկման հետ։ Վերջին տարիներին Իրանը մի քանի համատեղ զորավարժություններ է անցկացրել Ադրբեջանի հետ իր ցամաքային և ծովային սահմանների երկայնքով՝ բարի կամք դրսևորելու և բարիդրացիական հարգանքը պահպանելու համար:
Այնուամենայնիվ, ես չեմ հավատում, որ այս համատեղ զորավարժությունները կհանգեցնեն հարաբերությունների ընդլայնման կամ ամրապնդման որևէ էական առումով։
Հետևեք մեզ տելեգրամում
